ΜΠΟΥΛΙΝΓΚ – Μια προσωπική ιστορία και οι πολλές του όψεις

 


Σήμερα θέλω να μιλήσω για ένα θέμα που είναι πια στην ημερήσια διάταξη. Ένα φαινόμενο που εξαπλώνεται με ανησυχητικό ρυθμό και δυστυχώς με σοβαρές συνέπειες: το μπούλινγκ.

Γιατί θέλω να το αγγίξω κι εγώ; Γιατί μπορεί να φαίνεται απίστευτο, αλλά το έζησε ο ίδιος μου ο γιος στο σχολείο — και ήταν τότε, μόνο πέντε χρονών και μισό.

Τι; Μου λες σοβαρά; θα μου έλεγε κάποιος…
Τι είδους μπούλινγκ μπορεί να υπάρχει στο δημοτικό σχολείο;… ίσως σκέφτεστε…

Λοιπόν, θα σας το πω.

Ο γιος μου, επειδή γεννήθηκε Ιανουάριο, ουσιαστικά «κέρδισε» μια σχολική χρονιά. Έτσι, αντί να ξεκινήσει την Α΄ Δημοτικού στα έξι του, άρχισε τη σχολική του πορεία σε πολύ τρυφερή ηλικία — πέντε χρονών και μισό.

Κάθε πρωί του ετοίμαζα την τσάντα του, και κρατώντας τον από το χέρι, τον συνόδευα στο δημοτικό σχολείο, που βρισκόταν στο κέντρο της πόλης. Ένα παλιό σχολείο, απ’ όπου είχαν περάσει ο παππούς του, ο πατέρας του και η αδερφή του. Τώρα, ήταν η δική του σειρά.

Όταν του ετοίμαζα την τσάντα, του έβαζα πάντα μέσα το σνακ του. Φτάνοντας στην πύλη του σχολείου, στεκόμουν λίγο, του έδινα ένα μεγάλο φιλί και τον συμβούλευα να φέρεται σωστά. Κι εκείνος έτρεχε στην αυλή προς την τάξη του, όπου τον περίμεναν οι συμμαθητές του.

Ο γιος μου δεν έκλαιγε ποτέ. Δεν παραπονιόταν ποτέ. Φαινόταν χαρούμενος που πήγαινε σχολείο, χωρίς κανένα πρόβλημα. Έτσι, κάθε μέρα τον άφηνα ήσυχη και πήγαινα στη δουλειά μου — δασκάλα ιταλικών σε Έλληνες μαθητές.

Όμως, επειδή είμαι άνθρωπος που δίνει σημασία στις λεπτομέρειες, παρατήρησα ότι ενώ στην αρχή πήγαινε σχεδόν με χαρά στο σχολείο, σιγά-σιγά αυτή η χαρά άρχισε να μειώνεται. Το προσωπάκι του κάθε πρωί έπαιρνε μια έκφραση γκρίνιας, που δεν μπορούσα να εξηγήσω.

Μια μέρα, αποφάσισα να ερευνήσω. Μίλησα μαζί του με προσεκτικά λόγια, χωρίς να τον τρομάξω ή να τον πιέσω να μου πει τι συμβαίνει. Και τότε έμαθα ότι δεν ήθελε πια να πηγαίνει σχολείο.

Δεν μου το είχε πει ποτέ. Ο γιος μου, που ποτέ δεν έκανε μούτρα ή καπρίτσια… γιατί τώρα;
Είχε κλειστεί στον εαυτό του, σχεδόν δεν μιλούσε. Και όταν τον ρωτούσα πώς πέρασε η μέρα στο σχολείο, δεν μου έλεγε τίποτα.

Τελικά έμαθα ότι ένα αγόρι περίπου 8 χρονών, από διπλανή τάξη, στη διάρκεια του διαλείμματος πλησίαζε τον γιο μου και μπροστά σε άλλα παιδιά, του έπαιρνε το σνακ, απειλώντας τον ότι θα τον δείρει αν το πει στη δασκάλα ή —κυρίως— σε εμάς, τους γονείς του.

Έτσι, το παιδί μου κάθε μέρα πήγαινε στο σχολείο με φόβο και περνούσε το πρωινό χωρίς να φάει τίποτα, αφού του έπαιρναν τη μερίδα του.

Την επόμενη μέρα, χωρίς να δείξω τίποτα διαφορετικό, τον συνόδευσα στο σχολείο όπως πάντα. Αυτή τη φορά όμως μπήκα κι εγώ στην αυλή και τον πήγα μέχρι την τάξη του. Τον αποχαιρέτησα με το φιλί όπως πάντα και περίμενα να τον δω να μπαίνει στην αίθουσα.

Μετά κατευθύνθηκα προς την τάξη των παιδιών της τρίτης δημοτικού. Μπήκα και ρώτησα — ήρεμα — ποιο παιδί ήταν αυτό που έπαιρνε κάθε μέρα το σνακ του γιου μου. Χωρίς να αναφέρω τις απειλές.

Οι συμμαθητές του, που ήταν θεατές αυτής της πράξης κάθε μέρα χωρίς να αντιδρούν, που γελούσαν και ενίσχυαν τον νταή με την ανοχή και τις γελαστές ματιές τους, δεν είπαν πολλά. Αδιαφορία, η πρώτη σύμμαχος του μπούλινγκ.

Μόλις ανακάλυψα ποιο ήταν το παιδί που απειλούσε, κατάλαβα ότι γνώριζα καλά την οικογένειά του — στην αδερφή του δίδασκα ιταλικά. Ήξερα ότι ο πατέρας τους ήταν ιερέας, και πως η οικογένεια περνούσε πολύ δύσκολη περίοδο με διαζύγιο και εντάσεις. Ήταν φανερό: το παιδί ξεσπούσε τη θλίψη του έτσι. Ένιωθε ασφάλεια να «πληγώνει», αφού πονούσε και το ίδιο.

Και ήξερε ποια είμαι.

Τι έκανα; Τον φώναξα έξω από την τάξη, όχι μπροστά σε άλλους. Δεν ήθελα να τον ταπεινώσω ή να τον κάνω να νιώσει χειρότερα. Εκείνος ήρθε με το κεφάλι χαμηλωμένο, γιατί είχε καταλάβει για τι επρόκειτο.

Με ήρεμη φωνή, χαμογελώντας, χωρίς καμία απειλή ή επίπληξη, του είπα με το όνομά του:

«Θέλω να σου δώσω μια αποστολή ευθύνης, πολύ σημαντική. Θέλω εσύ, που γνωρίζεις τον γιο μου και είναι μικρούλης, να τον προστατεύεις κάθε μέρα. Να μην του κάνει κανείς κάτι άδικο. Σε διαλέγω γι’ αυτό, γιατί σε εμπιστεύομαι.»

Από εκείνη τη μέρα, το παιδί πήρε κάτω από την προστασία του τον γιο μου και δεν του ξαναπήρε ποτέ τη μερίδα του.

Αυτό που διηγήθηκα είναι ένα παράδειγμα «μίνι μπούλινγκ», αν μπορούμε να το πούμε έτσι. Όμως, είναι ακριβώς στην παιδική ηλικία που διαμορφώνονται οι πρώτες συμπεριφορές — μικρά σήματα που αργότερα μπορούν να εξελιχθούν σε κάτι πολύ πιο σοβαρό.

Το παιδί εκείνο δεν ήταν κακό. Προσπαθούσε να αποδείξει κάτι στον εαυτό του. Να αντιδράσει. Να φωνάξει μέσα από τις πράξεις του. Είχε έναν πόνο. Είχε έναν λόγο. Ζητούσε προσοχή. Και ήξερε πολύ καλά ότι ρισκάρει.

Μερικές φορές, δεν χρειάζεται να φωνάξει ένα παιδί για να ακουστεί. Αρκεί να το παρατηρήσει κανείς. Να το δει πραγματικά. Γιατί πίσω από ένα αθώο παιδικό βλέμμα, μπορεί να κρύβεται μια κραυγή που κανείς δεν άκουσε. Ένα παιδί που δέχτηκε μπούλινγκ δεν θα μας το πει εύκολα. Δεν θα το ομολογήσει. Θα το δείξει. Με το σώμα του, με τη στάση του, με τη σιωπή του.

Και τότε γεννιούνται κάποια αναπόφευκτα ερωτήματα:
Γιατί γεννιέται το μπούλινγκ; Τι το τρέφει; Ποιες είναι οι αιτίες του; Γιατί έχει γίνει ένα τόσο επικίνδυνο και όλο και πιο συχνό κοινωνικό φαινόμενο;

Είναι ένα θέμα που αξίζει να αναλυθεί σε όλες του τις διαστάσεις: ψυχολογικές, κοινωνικές, παιδαγωγικές. Δεν αφορά μόνο τα θύματα και τις οικογένειές τους. Αφορά όλους μας.

Κάθε φορά που βλέπουμε ένα περιστατικό μπούλινγκ στην τηλεόραση και λέμε «δεν μας αφορά», κάνουμε λάθος.
Γιατί όσο μένουμε αμέτοχοι, γινόμαστε κι εμείς μέρος του προβλήματος.

Τι είναι πραγματικά το μπούλινγκ; Οι μορφές και οι σκιές του

Ο όρος «μπούλινγκ» έχει μπει πια στη ζωή μας, στα σχολεία, στις ειδήσεις, ακόμη και στις καθημερινές μας κουβέντες. Αλλά πόσοι από εμάς καταλαβαίνουμε πραγματικά τι σημαίνει; Δεν είναι μόνο ένας μαθητής που χτυπάει έναν άλλον ή που τον κοροϊδεύει μπροστά σε όλους. Το μπούλινγκ έχει πολλά πρόσωπα. Και μερικά από αυτά είναι τόσο σιωπηλά που περνούν απαρατήρητα.

Ας τα δούμε ξεκάθαρα:

1. Σωματική βία

Είναι η πιο «ορατή» μορφή. Χτυπήματα, σπρωξίματα, σκίσιμο ρούχων ή τσάντας, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων. Είναι η περίπτωση που ένα παιδί γίνεται στόχος επειδή δεν μπορεί ή δεν θέλει να απαντήσει στη βία με βία. Το σώμα γίνεται το μέσο για να υποβιβαστεί η προσωπικότητα.

2. Λεκτική βία

Ειρωνείες, προσβολές, κοροϊδίες, παρατσούκλια. Είναι οι λέξεις που καρφώνονται μέσα στην ψυχή του παιδιού και μένουν εκεί για χρόνια. Λέξεις όπως "χοντρός", "ηλίθιος", "σκουπίδι", "γυναικούλα" ή "πούστης", δεν είναι απλά «παιδικά πειράγματα». Είναι μαχαίρια.

3. Ψυχολογική βία

Η πιο ύπουλη μορφή. Εδώ δεν χρειάζεται ούτε να αγγίξεις ούτε να μιλήσεις. Αρκεί να αδιαφορήσεις συνειδητά. Να απομονώσεις. Να κάνεις ένα παιδί να νιώσει ότι είναι ανεπιθύμητο, περιττό, "λίγο", αόρατο. Κανείς δεν του μιλά, κανείς δεν το διαλέγει στις ομάδες, κανείς δεν κάθεται δίπλα του. Η ψυχή μαραζώνει και το παιδί μαθαίνει να κρύβεται, να υποχωρεί, να σβήνει τον εαυτό του.

4. Έμμεση βία

Είναι η βία που περνάει μέσα από άλλους: διαδόσεις, ψεύτικες φήμες, κουτσομπολιά, συμμαχίες με σκοπό να αποκλειστεί το θύμα από την ομάδα. Μπορεί να μοιάζει "παιχνιδάκι", αλλά στην πραγματικότητα είναι κοινωνικός αποκλεισμός. Και η κοινωνική απομόνωση πονάει το ίδιο –ίσως και περισσότερο– από ένα χτύπημα.

5. Διαδικτυακή βία (Cyberbullying)

Η βία που συνεχίζεται και μετά το σχολείο, μέσα στο σπίτι, πίσω από την οθόνη. Σχόλια σε φωτογραφίες, μηνύματα μίσους, γελοιοποίηση σε δημόσια posts. Το παιδί δεν έχει πού να κρυφτεί, γιατί το τηλέφωνο είναι πάντα δίπλα του. Η βία αυτή είναι αόρατη στους γονείς, αλλά απόλυτα πραγματική για το παιδί.

Το μπούλινγκ δεν έχει πάντα φωνή. Δεν κάνει θόρυβο. Αλλά έχει επιπτώσεις. Πόνο, φόβο, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, κοινωνική απόσυρση.

Και το χειρότερο; Πολλές φορές το ίδιο το παιδί ντρέπεται να μιλήσει. Νομίζει πως φταίει εκείνο. Ότι κάτι κάνει λάθος. Ότι δεν αξίζει να το αγαπούν.

Η σιωπή του είναι η μεγαλύτερη κραυγή του.

Όταν το παιδί μεγαλώσει: το μπούλινγκ ενηλικιώνεται

Το παιδί που υπήρξε θύμα δεν ξεχνάει. Απλώς… μεγαλώνει. Μαθαίνει να χαμογελάει προς τα έξω, να φοράει «κοινωνικά αποδεκτές» μάσκες, να φαίνεται λειτουργικό. Αλλά βαθιά μέσα του, η πληγή μπορεί να μείνει ανοιχτή. Και η ντροπή, ο φόβος, το αίσθημα κατωτερότητας, γίνονται καθημερινά ρούχα που δεν φαίνονται, αλλά φοριούνται κάθε μέρα.

Φόβος για έκθεση και κοινωνική αποφυγή

Το ενήλικο πια παιδί-θύμα αποφεύγει να μιλήσει σε δημόσιους χώρους. Δεν παίρνει πρωτοβουλίες. Δεν σηκώνει το χέρι στη δουλειά για να πει τη γνώμη του. Φοβάται μήπως γελοιοποιηθεί, όπως παλιά. Μήπως το κοιτάξουν με τον ίδιο υποτιμητικό τρόπο. Μήπως δεν αξίζει να ακουστεί.

Ανάγκη για υπερβολική επιβεβαίωση

Σε πολλές περιπτώσεις, το ενήλικο παιδί ψάχνει απεγνωσμένα αποδοχή. Από τον σύντροφο, από τους φίλους, από το αφεντικό. Δίνει υπερβολικά πολλά, παραμερίζοντας τα δικά του όρια, μόνο και μόνο για να νιώσει πως «το αγαπούν», πως «το θέλουν», πως τώρα είναι αρκετό. Δεν μπορεί να πει εύκολα «όχι». Δεν θέλει να απογοητεύσει κανέναν. Γιατί κάποτε, κάποιοι τον απέκλεισαν.

Δυσκολία στις ερωτικές σχέσεις

Η αίσθηση ότι «δεν αξίζω» γίνεται μια σκιά που πέφτει πάνω στις σχέσεις. Μπορεί να μπει σε σχέσεις εξάρτησης, να επιτρέπει συμπεριφορές τοξικές, να φοβάται την απόρριψη σαν κάτι τρομακτικό. Κάθε απομάκρυνση θυμίζει την παλιά απόρριψη της παιδικής ηλικίας. Κάθε σιωπή μοιάζει με τιμωρία. Και πολλές φορές, το ενήλικο παιδί μένει μόνο του, όχι γιατί δεν το θέλουν… αλλά γιατί φοβάται να ζητήσει.

Ο «άριστος» που δεν απολαμβάνει τίποτα

Κάποια θύματα μπούλινγκ μετατρέπουν τον πόνο σε υπεραπόδοση: πετυχαίνουν, διαπρέπουν, μαζεύουν πτυχία, ανεβαίνουν επαγγελματικά… Αλλά μέσα τους δεν νιώθουν ποτέ αρκετοί. Γιατί κάθε επιτυχία έρχεται με τη φωνή του παλιού συμμαθητή που φώναζε «δεν αξίζεις τίποτα». Ένας εσωτερικός κριτής μένει πάντα ζωντανός και ακυρώνει τη χαρά.

Το θύμα που γίνεται θύτης

Σε άλλες περιπτώσεις, η οργή δεν καταπίνεται – μεταμορφώνεται. Το παιδί που κάποτε υπέφερε, μεγαλώνει και γίνεται ένας σκληρός ενήλικας. Ελέγχει, μειώνει, ειρωνεύεται, επιβάλλεται. Δεν είναι «κακός». Είναι πληγωμένος. Και φοβάται τόσο πολύ να ξαναπονέσει, που επιλέγει να προλάβει τον πόνο – προκαλώντας τον στους άλλους.

Το μπούλινγκ δεν τελειώνει με το σχολείο. Συνεχίζεται μέσα μας. Και αν δεν σπάσουμε τη σιωπή, αν δεν μιλήσουμε – έστω και τώρα – το παιδί μέσα μας θα συνεχίσει να φοβάται, να υποχωρεί ή να φωνάζει λάθος.

Η ενήλικη ζωή δεν είναι πάντα λύτρωση. Μπορεί να γίνει φυλακή με ωραία έπιπλα, αν δεν κοιτάξουμε κατάματα το παρελθόν.

Η επούλωση ξεκινά όταν κοιτάξουμε μέσα μας

Κανένα τραύμα δεν φεύγει με τη σιωπή. Φεύγει όταν ειπωθεί. Όταν το αναγνωρίσουμε. Όταν πάψουμε να ντρεπόμαστε για κάτι που δεν ήταν δική μας ευθύνη. Η επούλωση αρχίζει όταν ο ενήλικας άνθρωπος τολμήσει να σταθεί δίπλα στο παιδί που ήταν κάποτε, όχι σαν σωτήρας, αλλά σαν φίλος. Να του πει: «Σε βλέπω. Σε πιστεύω. Δεν σου άξιζε αυτό. Και τώρα είμαι εδώ για σένα.»

Αναγνώριση και ονομασία του πόνου

Δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε κάτι που δεν τολμάμε να ονομάσουμε. Το πρώτο βήμα είναι να δώσουμε όνομα στην πληγή: “Ναι, υπήρξα θύμα μπούλινγκ.” Ίσως από συνομήλικους. Ίσως από αδέλφια. Ίσως από γονείς, δασκάλους ή άλλες αυθεντίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε αδύναμοι. Σημαίνει ότι είμαστε ειλικρινείς.

Η σημασία της ψυχοθεραπείας

Η θεραπεία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη. Ένας καλός θεραπευτής δεν «διορθώνει» – ακούει, καθρεφτίζει, βοηθά να συνδεθούμε με εκείνα που θάψαμε. Δεν κάνει μαγικά. Αλλά περπατάει δίπλα μας σ' έναν δρόμο που μόνοι μας δύσκολα διασχίζουμε. Μας δίνει λέξεις για συναισθήματα που δεν ξέραμε πώς να εκφράσουμε.

Εσωτερικός διάλογος: από κριτική σε καλοσύνη

Το παιδί που κάποτε πλήγωσαν, τώρα ζει μέσα μας ως μια εσωτερική φωνή. Αν αυτή η φωνή συνεχίζει να μας κατηγορεί, να μας μειώνει, να μας κρίνει, τότε το μπούλινγκ συνεχίζεται. Μόνο που τώρα το κάνουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας. Καιρός να αλλάξουμε ύφος. Να μιλήσουμε με τρυφερότητα. Να του πούμε: «Καλά τα πήγες. Επέζησες. Είσαι δυνατό πλάσμα.»

Όρια και προστασία του εαυτού

Το παιδί δεν μπορούσε να προστατευτεί. Δεν ήξερε πώς. Τώρα όμως, ως ενήλικες, έχουμε φωνή. Έχουμε επιλογές. Δεν χρειάζεται να ανεχόμαστε ξανά τοξικές συμπεριφορές, προσβολές, ειρωνείες. Κάθε φορά που λέμε «όχι» σε κάτι που μας πονά, κάθε φορά που φεύγουμε από κάτι που μας μειώνει, λέμε ένα «ναι» στο παιδί μέσα μας.

Αξιοποίηση της εμπειρίας: από πληγή σε δύναμη

Όταν το τραύμα επουλωθεί, δεν χρειάζεται να ξεχαστεί. Μπορεί να γίνει εργαλείο. Πηγή ενσυναίσθησης, κατανόησης, δημιουργικότητας. Πολλοί θεραπευτές, καλλιτέχνες, δάσκαλοι, γονείς, έγιναν φωτεινοί άνθρωποι επειδή γνώρισαν το σκοτάδι. Δεν είναι ντροπή. Είναι πλούτος. Όχι εύκολος, αλλά αληθινός.

Κανένα παιδικό τραύμα δεν είναι καταδίκη. Μπορεί να γίνει πρόσκληση σε μεταμόρφωση. Όχι απλώς για να επιβιώσουμε, αλλά για να ζήσουμε με αλήθεια, ευγένεια και δύναμη.

Προς το παιδί που ήμουν κάποτε…

Δεν ξέρω πώς άντεξες.
Πραγματικά, δεν ξέρω.

Μέρες που νόμιζες πως δεν άξιζες τίποτα. Που ένιωθες βάρος, ντροπή, φόβο, μοναξιά.
Νύχτες που έκλαιγες σιωπηλά, προσπαθώντας να μην σε ακούσει κανείς.
Στιγμές που έπαιζες το «καλό παιδί» για να σε προσέξουν, για να σε αγαπήσουν, για να μην σε μαλώσουν.

Θυμάμαι πώς κοίταζες τους άλλους. Πόσο εύκολα πίστευες ότι όλοι ήταν καλύτεροι από εσένα.
Πόσο προσπάθησες να χωρέσεις. Να μην ενοχλήσεις. Να γίνεις αόρατο, αν χρειαζόταν.

Κι όμως, μέσα σε όλα αυτά, κράτησες κάτι.
Ένα φως.
Μικρό, τρεμάμενο, αλλά ζωντανό.

Κι αυτό το φως σε κράτησε. Σε έφερε ως εδώ.
Σε έφερε σε μένα.

Θέλω να σου ζητήσω συγγνώμη.
Για όλες τις φορές που δεν σε υπερασπίστηκα, που σε αγνόησα, που σε έκρινα.
Για όλες τις φορές που άφησα τους άλλους να σου φερθούν όπως ήθελαν.
Για όλες τις φορές που σε αποκάλεσα «αδύναμο», ενώ ήσουν γενναίο.

Και θέλω να σου πω ευχαριστώ.
Που άντεξες.
Που δεν τα παράτησες.
Που δεν πρόδωσες ποτέ την καρδιά σου, όσο κι αν την αγνοούσαν.

Από εδώ και πέρα, σε κρατώ εγώ.
Θα σε προσέχω.
Θα σου μιλάω με καλοσύνη.
Θα σου επιτρέψω να γελάσεις, να παίξεις, να κάνεις λάθη χωρίς φόβο.

Δεν χρειάζεται πια να προσπαθείς να αποδείξεις την αξία σου.
Είσαι αρκετό.
Απλώς επειδή υπάρχεις.

Κι αν ποτέ ξανάρθουν μέρες σκοτεινές – γιατί έρχονται – εγώ θα είμαι εδώ.
Όχι για να σε σώσω, αλλά για να σε αγκαλιάσω.
Γιατί τώρα ξέρω: όλα όσα χρειάζομαι, τα κουβαλώ μέσα μου.
Και σε κουβαλώ κι εσένα.

Με αγάπη,
ο μεγάλος εαυτός σου

Τελευταίες σκέψεις

Το μπούλινγκ δεν ξεκινά ξαφνικά. Ούτε αφορά μόνο άλλους.

Αρχίζει σιωπηλά, εξελίσσεται αθόρυβα και —αν δεν το σταματήσουμε— πληγώνει για μια ζωή.

Αυτό που διηγήθηκα είναι ένα μικρό περιστατικό. Αλλά είναι αληθινό. Και είναι σημαντικό.

Γιατί δεν αφορά μόνο τον γιο μου. Αφορά κάθε παιδί. Κάθε γονιό. Κάθε άνθρωπο.

Ας μη μείνουμε θεατές. Ας γίνουμε φωνή. Ας γίνουμε προστασία.

Γιατί όσο μένουμε αμέτοχοι, γινόμαστε κι εμείς μέρος του προβλήματος.